کد مطلب:225710 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:135
چهل بیت از سروده های حضرت امام رضا
شعر و شاعری، در وجود انسان ریشه دارد، و از قالب های والای هنری محسوب می شود؛ به طوری كه می توان گفت، شعر، سلطان هنرهاست. از شعر می توان به عنوان زبان گویای دل های آدمیان نام برد. این هنر، برخاسته از احساس و اندیشه ی والای آدمیست. انسان همواره با این ابداع، توانسته تصورات و احساسات خود را به كار گرفته، و به اندیشه های خویش، عمر جاوید بخشد. شعر، هنریست ظریف و لطیف، كه تنها عده ی معدودی از این توانایی برخوردارند. از این رو، آفریننده هایشان همواره مورد توجه و احترام افراد و جوامع معاصر، و حتی دوران های بعد از خود بوده اند. بعد از ظهور اسلام، مؤسس و بنیانگذار این مكتب ابدی نیز به شعرا و سرایندگان خوش طبع بها می داد، و از آنها در تثبیت و تبلیغ دین بهره می جست. علامه ی بزگوار، مرحوم امینی (علیه الرحمه) در كتاب الغدیر خود می گوید: «رسول خدا پیوسته شعرا را وادار می كرد، تا با سلاح شعر به پیكار مخالفین برخیزند؛ و با حماسه های شورانگیز، مخالفین جبهه ی كفار را در هم كوبند؛ روح نیرومند دین را در بین مسلمین دمیده، و جمعیتشان را در مقابل جمعیت جاهلیت تقویت كنند.» [1] .
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله در تأیید شعر و شاعری می فرمایند: «ان المؤمن مجاهد بسیفه و لسانه، و الذی نفسی بیده لكأنما ینصخونهم بالنبل.» یعنی: «مؤمن، هم با شمشیر جهاد می كند، و هم با زبان. قسم به آنكه جانم در اختیار اوست! شاعران چنانند، كه گویی به سوی مخالفان تیر
[ صفحه 141]
می افكنند.» [2] با این بیان كوتاه، متوجه اهمیت و جایگاه شعر و شاعری در نزد ائمه ی اطهار (علیهم السلام) شدیم.
حضرت رضا علیه السلام نیز به شعر و سرایندگان پاك سرشت توجه ویژه یی داشتند. و همواره شعرا را مورد عنایت خاص خود قرار می دادند. علامه مجلسی (ره) از محمد بن یحیی فارسی (ره) نقل نموده است: در یكی از روزها، امام رضا علیه السلام سوار بر اسب به همراه غلام خود از مسیری عبور می كردند. ابونواس نزدیك آن حضرت رفت، سلام و عرض ادب نمود، و گفت: «یابن رسول الله صلی الله علیه و آله ابیاتی درباره ی شما سروده ام؛ دوست دارم آنها را از من بشنوید!» حضرت رضا علیه السلام با بزرگواری تمام، به او اجازه دادند كه اشعارش را بخواند. از جمله ی آن ابیات، عبارت است از:
1) مطهرون نقیات ثیابهم
تجری الصلوة علیهم اینما ذكروا
2) من لم یكن علویا حین تنسبه
فماله من قدیم الدهر مفتخر
3) فالله لما بدا خلقا فاتقنه
صفا كم و اصطفاكم، ایها البشر
4) فانتم الملاء الاعلی و عندكم [3] .
علم الكتاب و ما جائت به السور
ترجمه ی این ابیات چنین است:
1) آل محمد، پاك و طاهرند، و دامنشان هم پاكیزه است. هر كجا كه نام آنان برده شود، سیل صلوات و درود بر آنها جاری می شود.
2) كسی كه خاندانش در موقع انتساب، به حضرت علی علیه السلام و آلش نرسد، او را از روزگار قدیم، افتخار و مباهاتی نیست.
3) هنگامی كه خداوند مخلوقات را ایجاد نمود، و كار خلقت آنها را محكم ساخت، شما را از میان تمام مردم، مصفا اختیار كرد و برگزید.
4) شما موجودات آسمانی هستید؛ و علم قرآن و آنچه در سوره های قرآن آمده است، در نزد شماست.
[ صفحه 142]
امام رضا علیه السلام پس از اینكه ابونواس شعرش را قرائت نمود، فرمود: «ابیاتی سرودی، كه كسی قبل از تو چنان نسروده است!» آن گاه به غلامش گفت: «از مال دنیا چیزی همراه داری؟» غلام گفت: «سیصد دینار در نزد من است.» حضرت فرمود: «آن را به ابونواس بده!» مجددا فرمودند: «شاید این مقدار برای ابونواس كم باشد.» آن گاه ایشان با كمال تواضع و بزرگواری، از اسب خود پیاده شدند و به غلامشان فرمودند: «استر را نیز به او بده!» [4] .
نمونه ی دیگری از این قبیل حكایات را، می توان در برخورد بسیار زیبای امام رضا علیه السلام با شاعر انقلابی و حماسه سرای اهل بیت (علیهم السلام) جناب دعبل خزاعی مشاهده كرد. طبق نقل مرحوم مجلسی (ره)، دعبل خزاعی در خراسان خدمت امام رضا علیه السلام رسید، و در محضر مبارك آن حضرت عرض كرد: «درباره ی شما چكامه یی سروده ام. با خود عهد كرده ام كه، آن را قبل از هر كس برای شما قرائت كنم.» حضرت با كمال رأفت و مهربانی، به او اجازه دادند چكامه اش را قرائت نماید. وقتی آن را خواند، حضرت به داخل بیت مبارك تشریف بردند، ششصد دینار برای او فرستادند، و به رساننده ی مبلغ فرمودند: «از قول من به او بگو، خرجی سفرت را با این پول تهیه كن؛ و بر اندكی آن، ما را معذور دار!» هنگامی كه آن پول را به دعبل دادند، او با شرمندگی گفت: «نه! به خدا قسم! این قصد را نداشتم، و برای آن بیرون نیامدم. به امام علیه السلام بگویید، یكی از لباس هایش را برای تبرك به من ببخشد.» پس آن حضرت یكی از لباس هایش را به همراه ششصد دینار تقدیم دعبل نمود. همچنین دو بیت شعر از سروده های مبارك خودشان را نیز به قصیده ی دعبل اضافه نمودند [5] ، كه در ابتدای اربعین الابیات همین فصل خواهیم آورد.
همان طور كه بیان شد، آن حضرت ضمن توجهات ویژه یی كه به شعرا و مدیحه سرایان آستان مقدس اهل بیت (علیهم السلام) داشتند، خودشان نیز به تأسی از اجداد
[ صفحه 143]
طاهرش علیهم السلام، ابیات نغزی را ایراد می فرمودند. بنابراین چهل بیت از سروده های آن حضرت را به عنوان تبرك تقدیم عشاق اهل بیت (علیهم السلام) می نمایم، و از تمامی خوبان خواننده التماس دعا دارم!
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله در تأیید شعر و شاعری می فرمایند: «ان المؤمن مجاهد بسیفه و لسانه، و الذی نفسی بیده لكأنما ینصخونهم بالنبل.» یعنی: «مؤمن، هم با شمشیر جهاد می كند، و هم با زبان. قسم به آنكه جانم در اختیار اوست! شاعران چنانند، كه گویی به سوی مخالفان تیر
[ صفحه 141]
می افكنند.» [2] با این بیان كوتاه، متوجه اهمیت و جایگاه شعر و شاعری در نزد ائمه ی اطهار (علیهم السلام) شدیم.
حضرت رضا علیه السلام نیز به شعر و سرایندگان پاك سرشت توجه ویژه یی داشتند. و همواره شعرا را مورد عنایت خاص خود قرار می دادند. علامه مجلسی (ره) از محمد بن یحیی فارسی (ره) نقل نموده است: در یكی از روزها، امام رضا علیه السلام سوار بر اسب به همراه غلام خود از مسیری عبور می كردند. ابونواس نزدیك آن حضرت رفت، سلام و عرض ادب نمود، و گفت: «یابن رسول الله صلی الله علیه و آله ابیاتی درباره ی شما سروده ام؛ دوست دارم آنها را از من بشنوید!» حضرت رضا علیه السلام با بزرگواری تمام، به او اجازه دادند كه اشعارش را بخواند. از جمله ی آن ابیات، عبارت است از:
1) مطهرون نقیات ثیابهم
تجری الصلوة علیهم اینما ذكروا
2) من لم یكن علویا حین تنسبه
فماله من قدیم الدهر مفتخر
3) فالله لما بدا خلقا فاتقنه
صفا كم و اصطفاكم، ایها البشر
4) فانتم الملاء الاعلی و عندكم [3] .
علم الكتاب و ما جائت به السور
ترجمه ی این ابیات چنین است:
1) آل محمد، پاك و طاهرند، و دامنشان هم پاكیزه است. هر كجا كه نام آنان برده شود، سیل صلوات و درود بر آنها جاری می شود.
2) كسی كه خاندانش در موقع انتساب، به حضرت علی علیه السلام و آلش نرسد، او را از روزگار قدیم، افتخار و مباهاتی نیست.
3) هنگامی كه خداوند مخلوقات را ایجاد نمود، و كار خلقت آنها را محكم ساخت، شما را از میان تمام مردم، مصفا اختیار كرد و برگزید.
4) شما موجودات آسمانی هستید؛ و علم قرآن و آنچه در سوره های قرآن آمده است، در نزد شماست.
[ صفحه 142]
امام رضا علیه السلام پس از اینكه ابونواس شعرش را قرائت نمود، فرمود: «ابیاتی سرودی، كه كسی قبل از تو چنان نسروده است!» آن گاه به غلامش گفت: «از مال دنیا چیزی همراه داری؟» غلام گفت: «سیصد دینار در نزد من است.» حضرت فرمود: «آن را به ابونواس بده!» مجددا فرمودند: «شاید این مقدار برای ابونواس كم باشد.» آن گاه ایشان با كمال تواضع و بزرگواری، از اسب خود پیاده شدند و به غلامشان فرمودند: «استر را نیز به او بده!» [4] .
نمونه ی دیگری از این قبیل حكایات را، می توان در برخورد بسیار زیبای امام رضا علیه السلام با شاعر انقلابی و حماسه سرای اهل بیت (علیهم السلام) جناب دعبل خزاعی مشاهده كرد. طبق نقل مرحوم مجلسی (ره)، دعبل خزاعی در خراسان خدمت امام رضا علیه السلام رسید، و در محضر مبارك آن حضرت عرض كرد: «درباره ی شما چكامه یی سروده ام. با خود عهد كرده ام كه، آن را قبل از هر كس برای شما قرائت كنم.» حضرت با كمال رأفت و مهربانی، به او اجازه دادند چكامه اش را قرائت نماید. وقتی آن را خواند، حضرت به داخل بیت مبارك تشریف بردند، ششصد دینار برای او فرستادند، و به رساننده ی مبلغ فرمودند: «از قول من به او بگو، خرجی سفرت را با این پول تهیه كن؛ و بر اندكی آن، ما را معذور دار!» هنگامی كه آن پول را به دعبل دادند، او با شرمندگی گفت: «نه! به خدا قسم! این قصد را نداشتم، و برای آن بیرون نیامدم. به امام علیه السلام بگویید، یكی از لباس هایش را برای تبرك به من ببخشد.» پس آن حضرت یكی از لباس هایش را به همراه ششصد دینار تقدیم دعبل نمود. همچنین دو بیت شعر از سروده های مبارك خودشان را نیز به قصیده ی دعبل اضافه نمودند [5] ، كه در ابتدای اربعین الابیات همین فصل خواهیم آورد.
همان طور كه بیان شد، آن حضرت ضمن توجهات ویژه یی كه به شعرا و مدیحه سرایان آستان مقدس اهل بیت (علیهم السلام) داشتند، خودشان نیز به تأسی از اجداد
[ صفحه 143]
طاهرش علیهم السلام، ابیات نغزی را ایراد می فرمودند. بنابراین چهل بیت از سروده های آن حضرت را به عنوان تبرك تقدیم عشاق اهل بیت (علیهم السلام) می نمایم، و از تمامی خوبان خواننده التماس دعا دارم!
[1] علامه اميني، الغدير (ترجمه)، ج 3، ص 17.
[2] علامه اميني (ره)، الغدير، ج دوم، ص 3.
[3] و انتم الملا الاعلي... (خ، ل).
[4] بحارالأنوار، ج 49، ص 236؛ روايه 5، باب 17.
[5] رجوع شود به حكايت 22 از فصل چهارم همين كتاب.